بیماری‌های مسری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:بیماری مسری، احکام فقهی، سلامت، حضانت، نکاح.
پرسش:گاهی سوال می‌شود، بیماری‌های واگیر مثل کرونا و آنفلوآنزا چیستند و با توجه به خطرات این بیماری‌ها برای جامعه، آیا قـوانین فقهی در راستای سلامت جامعه و حمایت از قربانیان آن، در فقه شیعی وجود دارد؟
پاسخ اجمالی: بیماری‌های مسری یا واگیر، که یکی از عوامل تهدیدکننده سلامت انسان‌هـا هستند، آن دسته از بیماری‌های عفونی هستند که که توسط یک عامل بیولوژیک اعم از باکتری، ویروس، قارچ یا انگل به انسان منتقل می‌شوند و می‌توانند از فردی به فرد دیگر سرایت کرده و موجب ضررهای مالی و جانی گردد؛ لذا افراد بیمار از جهت فقهی دارای احکام ویژه‌ای هستند و در ابواب نکاح، حضانت، مسئولیت‌های مدنی و ... از آنها بحث می‌شود.
[ویرایش]
بیماری‌های واگیردار در طی قرون گذشته تـا بـه حال، همواره یکی از عوامل تهدیدکننده اصلی سلامت انسان‌هـا بوده‌اند. از موارد جدید این نوع بیماری‌ها کـه اخیرا شیوع پیدا کرده و سلامتی جامعه جهانی را با چالش مواجه نموده، ابولا و
کرونا است. بیماری‌های مسری یا واگیر، آن دسته از بیماری‌های عفونی هستند که توسط یک عامل بیولوژیک اعم از باکتری، ویروس، قارچ یا انگل به انسان منتقل می‌شوند و می‌توانند از فردی به فرد دیگر سرایت کنند.
[ویرایش]
عوامل ایجاد کننده این بیماری‌ها در محیط زندگی ما، در بدن حیوانات وحشی و اهلی، حشرات و ناقلین، گیاهان و انسان‌ها وجود داشته و ممکن است به صورت موقت و یا دائم در اندام‌های آنها و یا در طبیعت (آب و هوا، خاک و اشیا) سکونت گزیده و انسان را آلوده، دچار عفونت و یا بیماری کند. بیماری‌های واگیر گاهی در اثر تماس شخص سالم با بیمار به طور مستقیم وارد بدن می‌شوند مثلا دست دادن، صحبت کردن با فرد بیمار که می‌تواند شخص سالم را بیمار کند.
گاهی انسان با خوردن آب، غذا و دست زدن به وسایلی که بیمار استفاده نموده است به بیماری مبتلا می‌شود. گاهی هم بیماری به وسیله ی یک موجود زنده واسطه مثل حشرات از فرد یا حیوانی به دیگری انتقال می‌یابد. مثل بیماری مالاریا که نوعی پشه، بیماری را از فرد بیمار به اشخاص سالم سرایت می‌دهد و یا وبا و حصبه که به وسیله مگس و سوسک منتقل می‌شوند.
[ویرایش]
میکروب‌ها از راه‌های مختلف می‌توانند وارد بدن شخص سالم شده و او را بیمار کنند:
۱. دستگاه تنفس: میکروب بیماری‌هایی مانند سل، سرماخوردگی، سرخک، اوریون، سرخجه، آبله مرغان و... از این طریق وارد بدن می‌شوند.
۲. دستگاه گوارش: میکروب بسیاری از بیماری‌های خطرناک روده‌ای مثل وبا، حصبه، تب مالت، اسهال خونی، مسمومیتها و انگلها از راه خوردن آب و غذای آلوده وارد بدن می‌گردد.
۳. پوست و مخاط: میکروب بیماری‌هایی مانند کزاز، زرد زخم، کچلی، آفت و بعضی از انگلها از راه پوست وارد بدن می‌شوند.
۴. خون: میکروب بیماری‌هایی مثل هپاتیت (یرقان) و ایدز از راه خون انسان را بیمار می‌کنند.
۵. دستگاه تناسلی و ادراری: میکروب بیماری‌هایی مثل سوزاک و سیفلیس از این طریق فرد را مبتلا می‌سازند.
[ویرایش]
گاهی اوقات بیماری‌های مسری به صورت موردی، پراکنده، فردی و گاهی به صورت طغیان و همه‌گیری در محل زندگی ما ظاهر می‌شود. در پاره‌ای از موارد این بیماری‌ها در یک مقیاس کوچک در سطح یک روستا یا یک شهرستان یا یک منطقه کوچک و یا حتی در سطح یک استان، ممکن است ایجاد طغیان یا همه‌گیری (اپیدمی) کنند و گاهی تبدیل به یک همه‌گیری کشوری شده و گاهی از مرزهای یک کشور عبور کرده و به کشورهای دیگرنیز سرایت کند. هنگامی که بیماری‌های واگیر به صورت همه‌گیر درآید می‌تواند موجب مرگ میلیونها نفر شوند مانند بیماری طاعون که در سال ۱۳۲۰ هجری قمری موجب مرگ ۴۳ میلیون نفر و در سال ۱۳۲۸ موجب مرگ ۲۵ میلیون نفر از افراد بشر گردید.
در سال ۱۹۷۵ این بیماری در یکی از مناطق بنگلادش به شکل وحشت‌آوری شیوع پیدا کرد که موجب شد ۴۶ درصد مبتلایان به آن در بیمارستان جان خود را از دست بدهند. محققان معتقدند آبله که موجب بروز ضایعات پوستی می‌شود حدود ۳۰۰۰ سال پیش در هند یا مصر بروز کرده است. ویروس واریولا طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت (WHO) که عامل بیماری آبله است یک سوم مبتلایان را از بین می‌برد و به نابینا شدن مابقی مبتلایان منجر می‌شود. این بیماری در سال ۱۹۸۰ و پس از اجرا شدن کمپین‌های واکسیناسیون طولانی مدت ریشه کن شد. آخرین نمونه‌های باقی مانده از این ویروس در آزمایشگاه‌های آمریکا و روسیه نگهداری می‌شوند.
این بیماری از باکتری‌هایی ناشی می‌شوند که کک‌ها عامل انتقال آن هستند و عامل قتل عام در مناطقی از جهان از جمله اروپا در قرن چهاردهم بوده و موجب از بین رفتن یک سوم جمعیت شده است. این بیماری در سه شکل ظاهر می‌شود اما شناخته شده‌ترین آن طاعون خیارکی است که با ورم دردناک غددهای لنفاوی شناخته می‌شود. اکنون بیماری طاعون در حیوانات سراسر جهان به خصوص غرب آمریکا و آفریقا پیدا می‌شود. در سپتامبر ۲۰۱۶ سازمان جهانی بهداشت از ۷۸۳ مورد ابتلا به طاعون در سراسر جهان خبر داد.
اگرچه این بیماری قابل پیشگیری و درمان‌پذیر است اما تاثیرات فاجعه باری در آفریقا داشته به گونه‌ای که طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت ۲۰ درصد مرگ و میر تمامی کودکان از این بیماری ناشی می‌شود. همچنین این بیماری در قاره‌های دیگرهم وجود دارد. انگل عامل این بیماری از طریق نیش پشه منتقل می‌شود و علائم اولیه بیماری شامل تب و لرز است و نشانه‌هایی شبیه به آنفلوآنزا دارد. در سال ۱۹۵۱ این بیماری با کمک حشره‌کش‌های DDT در آمریکا ریشه کن شد. همچنین اقدامات دیگر سازمان جهانی بهداشت برای ریشه کن کردن این بیماری تنها در برخی مناطق موفقیت آمیز بوده است.
این بیماری که موجب اسهال شدید می‌شود در صورتی که معالجه نشود، می‌تواند در مدت چند ساعت بیمار را از بین ببرد. باکتریوم عامل این بیماری در غذا و آب آلوده به مدفوع وجود دارد. به دلیل رعایت اصول بهداشتی موارد ابتلا به وبا در کشورهای صنعتی برای مدت ۱۰۰ سال نادر شده است. در طول قرن ۱۹ وبا از مبدا اصلی‌اش در هند گسترش پیدا کرد و در تمامی قاره‌ها میلیونها قربانی برجا گذاشت. به تازگی شیوع وبا در هائیتی و پس از وقوع زلزله فاجعه بار سال ۲۰۱۰ گزارش شده که بیش از ۹۰۰۰ کشته بر جا گذاشته و تا آوریل سال ۲۰۱۶، ۷۷۵ هزار نفر را بیمار کرده است.
یکی از مسری‌ترین بیماری‌ها در میان تمامی بیماری‌های عفونی سرخک است که با ظاهر شدن جوش‌های قرمز رنگ روی پوست شناخته می‌شود. دیگر علائم این بیماری ویروسی با نشانه‌های سرماخوردگی‌های معمولی مشابه است. سرخک به اندازه ای مسری است که ۹۰ درصد افراد به راحتی و هنگام قرار گرفتن در کنار فرد مبتلا به آن آلوده می‌شوند. خوشبختانه افراد می‌توانند با تزریق واکسن در برابر این بیماری واکسینه شوند.
این بیماری مزمن و مسری از باکتریومی به نام مایکوباکتریوم لپرا ناشی می‌شود. جذام بر پوست، عصب پیرامونی، دستگاه تنفسی و چشم‌ها اثر می‌گذارد و در صورتیکه درمان نشود ضعف ماهیچه‌ها و آسیب دائمی اعصاب را به دنبال دارد. افراد مبتلا به جذام برای جلوگیری از شیوع بیماری قرنطینه می شوند اما به گفته پزشکان این بیماری خیلی مسری نیست. جذام از طریق ترشحات فرد آلوده به هنگام سرفه یا عطسه کردن منتقل می‌شود و لمس کردن بیمار به تنهایی انتقال‌دهنده عفونت نیست. همچنین کودکان بیش از بزرگسالان در معرض ابتلا به جذام هستند.
طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت در پایان سال ۲۰۱۵ حدود ۳۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در جهان به ویروس HIV آلوده و یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر قربانی این بیماری بوده‌اند. تاثیرات مرگبار ویروس HIV بر سلول‌های سیستم ایمنی اولین بار در سال ۱۹۸۱ مشاهده شد. این ویروس از طریق نابود کردن بخشی از سیستم ایمنی، قربانیان خود را در برابر تمامی انواع بیماری‌ها آسیب پذیر می‌کند.
بیماری ویروسی ابولا اگرچه نادر است اما اغلب عفونت کشنده‌ای به حساب می‌آید و می‌تواند از طریق یکی از پنج نسخه ویروس ابولا ناشی شود. این ویروس به سرعت گسترش پیدا کرده و بر واکنش ایمنی بدن غلبه کرده و موجب تب، درد عضلانی، سردرد، ضعف، اسهال، استفراغ و درد شکمی می‌شود. برخی از مبتلایان به این بیماری در مراحل پایانی بیماری‌شان دچار خونریزی از بینی و دهان هم می‌شوند. جدیدترین شیوع بیماری ابولا مربوط به غرب آفریقا در سال ۲۰۱۴ است. تا آوریل سال ۲۰۱۶ تقریبا ۱۱ هزار و ۳۰۰ نفر بر اثر ابتلا به آن جان خود را از دست داده‌اند. این ویروس از طریق ترشحات بدن بین افراد منتقل می‌شود.
خفاش‌های میوه خوار همچنین عامل سندرم تنفسی خاورمیانه هستند؛ بیماری تنفسی ویروسی که اولین بار در عربستان در سال ۲۰۱۲ شناسایی شد. افراد مبتلا به کرونا ویروس سندرم تنفسی خاورمیانه دچار بیماری شدید تنفسی از جمله تب، سرفه و تنگی نفس می‌شوند. این بیماری اغلب کشنده است.
طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت این بیماری عفونی و فصلی عامل سه تا پنج میلیون مورد شدید ابتلا به بیماری و حدود ۲۵۰ هزار تا ۵۰۰ هزار مورد فوتی در سال در سراسر جهان است. همچنین این بیماری در سال ۱۹۱۸ عالم گیر شد به گونه‌ای که ۵۰ میلیون قربانی در جهان برجا گذاشت.
سندرم حاد تنفسی یا سارس در سال ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ عالم‌گیر شد و به کشته شدن بیش از ۷۵۰ نفر در سراسر جهان منجر شد. این بیماری از طریق خفاش منتقل می‌شود و علائم آن شامل تب بالا، سرفه‌های خشک، تنگی نفس و ذات‌الریه است.
[ویرایش]
۱. مراقبت مستمر از سلامتی خود: انسان باید خود را سالم و قوی نگه دارد و از سلامتی خود که بهترین سرمایه و نعمت الهی است محافظت کند. استفاده از غذای مقوی، کافی و بهداشتی، داشتن محیط تمیز و بهداشتی، ارتقاء سطح سواد و دانش بهداشتی، داشتن خواب و استراحت کافی، ورزش کردن، انجام واکسیناسیون، دوری از دخانیات، رعایت بهداشت فردی و استفاده از تفریحات سالم بدن را سالم، با نشاط و قوی نگه می‌دارد.
۲. بیماریابی و تشخیص به موقع بیماری: بیماری باید زود تشخیص داده شود و بیمار از دیگران جدا گردد. وسایل خواب و غذای بیمار باید جدا باشد و در صورت لزوم ضدعفونی شود. تهیه و مصرف دارو و درمان به موقع و بطور کامل انجام شود تا بهبودی کامل حاصل گردد.
۳. تامین بهداشت محیط: محیط زندگی انسان باید کاملا سالم و تمیز باشد. استفاده از آب آشامیدنی سالم (آب تصفیه شده و عاری از میکروب)، جمع آوری و دفع صحیح زباله و فاضلاب، از بین بردن حشرات ـ بند پایان و جوندگان موذی، برخورداری از مسکن سالم و مناسب، برخورداری از هوای پاک و تمیز و داشتن فضای سالم و فرح بخش از مواردی است که سبب تامین و تقویت سلامتی انسان می‌شود.
[ویرایش]
بیماری‌ها و صدمات مسری اعم از وبا، طاعون، فلج اطفال، ایدز و ... از قدیمی ترین دشمنان سلامت بشر هـستند. بـروز چنین بیماری‌هایی در یک شخص نه تنها سلامت بیمار بلکه سلامت سایر اشخاص جامعه را نیز به خطر می اندازد؛ لذا افراد بیمار از جهت فقهی دارای احکام ویژه‌ای هستند، که در ادامه به بررسی اجمالی برخی از آنها می‌پردازیم:
جذام (خوره) و برص (پیسى) از بیماری‌هاى مسرى خطرناکى است که وجود آن در زن قبل از
ازدواج و نیز- بنابر قول گروهى- در مرد، مجوّز فسخ
عقد نکاح در صورت جهل به آن پیش از عقد مى‌باشد.
در اینکه وجود دیگر بیماری‌هاى مسرى خطرناک و لاعلاج مانند ایدز که در جوامع امروزى، شایع و مبتلا به است، در زن یا مرد قبل از عقد در صورت جهل به آن، همچون جذام و برص مجوّز فسخ عقد نکاح مى‌گردد یا نه اختلاف است. برخى از معاصران، الحاق آن را به جذام و برص بعید ندانسته‌اند؛ هرچند گفته‌اند: احتیاط در جدایى به طلاق است. لیکن بسیارى آن را مجوّز فسخ نمى‌دانند مگر آنکه سلامت از چنین بیمارى‌اى در عقد شرط شده باشد.
آیا در
حضانت کودک حضانت‌کننده باید از بیمارى مسرى خطرناک، همچون جذام و برص- که بیم سرایت آن به کودک مى‌رود- مصون باشد؟ از برخى قول به اشتراط نقل شده است. برخى دیگر احتمال آن را داده‌اند.
براى مبتلا به بیمارى مسرى جایز نیست بیمارى خود را عمدا به دیگرى سرایت دهد و در صورت خطرناک بودن بیمارى مانند ایدز و انتقال آن به قصد کشتن دیگرى، چنانچه منجرّ به مرگ وى گردد، قتل عمد محسوب مى‌شود.
از سوى دیگر بر طرف مقابل، دفاع از خود در برابر چنین کسى واجب است، حتّى اگر متوقّف بر کشتن وى باشد؛ چنان‌که بر پزشک آگاه از بیمارى وى نیز واجب است ضمن رعایت کرامت بیمار، بیمارى یاد شده را به وى و نزدیکانش اطّلاع دهد تا از شیوع و سرایت آن به دیگرى جلوگیرى شود. همچنین بر بیمار لازم است در صورت تصمیم بر ازدواج، آن را به همسر آینده‌اش اطّلاع دهد.
مادر مبتلا به بیمارى مسری، در صورت بیم ضرر براى کودک به سبب شیر دادن؛ باید از شیر دادن به وى خوددارى نماید.
زنى که شوهرش به بیمارى مسرى خطرناکی مبتلا است در صورت خوف انتقال بیمارى به وى از راه آمیزش، مى‌تواند از تمکین خوددارى کند و حقّ نفقه وى ثابت است.
[ویرایش]
[ویرایش]
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام جلد۲، صفحه۲۱۱. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پیشگیری از بیماری‌های واگیر»، تاریخ بازیابی:۱۳۹۹/۱/۹. دانشجویان ایران، برگرفته از مقاله «بیماری‌های عفونی مرگبار در طول تاریخ»،تاریخ بازیابی:۱۳۹۹/۱/۹.
