بهداشت در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:اسلام، بهداشت، قرآن.
پرسش:آیا در قرآن در رابطه با مسائل بهداشتی یا توصیه‌ای برای جلوگیری از ابتلا به بیماری، آیاتی وجود دارد؟
پاسخ‌ها:قرآن کریم رساترین پیام الهی برای بشریت است که مهم‌ترین هدف آن، هدایت انسان به سمت فلاح و رستگاری است. از آن‌جا که انسان سالم در انجام وظایف خود و رسیدن به رستگاری موفقیت بیش‌تری دارد،
اسلام بر حفظ سلامتی بدن و عدم تحمیل وظایف بیش از حد توان بر خود تأکید می‌کند.
برخی احکام دینی ذکرشده در قرآن کریم دارای فواید پزشکی و بهداشتی نیز می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که رعایت آنها باعث جلوگیری از بیماری‌ها می‌شود. و البته با پیشرفت علوم پزشکی مصالح و حکمت‌های آنها بیش‌تر آشکار خواهد شد.
[ویرایش]
آیات مرتبط با پزشکی و بهداشت روح و روان را می‌توان در دو دسته جداگانه مطرح نمود:
در متن تعالیم اسلامی، روش‌هایی برای مقابله با ناکامی‌ها و سازگاری با سختی‌ها
ذکر شده که آنها را در سه بخش «روش‌های شناختی» «روش‌های رفتاری» و «روش‌های عاطفی» مورد بررسی قرار می‌دهیم.
در این روش‌ها که برشناخت‌های فرد نسبت به
جهان و زندگی فردی و اجتماعی تأکید می‌شود فرد با استفاده از شناخت‌ها در صدد مقابله با تنیدگی‌ها بر می‌آید و به کمک توانایی فکری و ذهنی خود، با مشکل برخورد می‌کند. از جمله روش‌های شناختی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
ایمان به خدا:
ایمان به خدا باعث می‌شود که فرد متکی بر موجودی شود که
علم،
قدرت و خیرخواهی بی‌نهایت دارد؛ لذا
ترس و دلهره و
اضطراب و تزلزل در فرد ایجاد نمی‌شود و احساس بی‌نیازی و
آرامش به او دست می‌دهد:
«هو الذی انزل السکینة فی قلوب المؤمنین...؛
او (خدا) کسی است که آرامش را در دل‌های
مؤمنان نازل کرد...».
بینش به وقوع سختی‌ها:
در تعالیم اسلامی تأکید شده که طبیعت زندگی، آمیخته با سختی‌هاست:
«لقد خلقنا الانسان فی کبد؛
ما انسان را در رنج آفریدیم (زندگی او پر از رنج‌هاست)». بدین ترتیب اگر انسان وقوع سختی‌ها را اجتناب‌ناپذیر بداند، خود را برای مقابله با آنها آماده می‌کند.
توکل به خدا:
توکل به خدا، پشتیبان قدرتمندی برای
انسان در حل مشکلات است، آنان که توکل کرده‌اند، ناامید نشده و از انجام تکالیف نمانده‌اند و نگران آینده نیستند؛ چون در هر صورت به وظیفه عمل می‌کنند:
«... ومن یتوکل علی الله فهو حسبه...؛
و هر کس بر خدا توکل کند، کفایت امرش می‌کند».
اعتقاد به مقدرات الهی:
چنین اعتقادی از مراتب بالای ایمان بوده و بر آن تأکید شده است؛ چراکه این اعتقاد سازگاری فرد را با تبعات یک حادثه آسان‌تر خواهد کرد:
«قل لن یصیبنا الا ما کتب الله لنا هو مولانا...؛
بگو هیچ حادثه‌ای برای ما رخ نمی‌دهد، مگر آنچه
خداوند برای ما نوشته و مقرر داشته است؛ او مولا (و سرپرست) ماست...».
در روش‌های رفتاری، دستورات و توصیه‌های عملی، از جمله آداب برخورد و رفتار متقابل مورد نظر است. برخی از این روش‌ها، عبارت‌اند از:
صبر و خوشتن داری:
تعالیم قرآنی، افراد را در شرایط تضادهای اجتماعی و مشکلات، به
صبر و عکس‌العمل منطقی دعوت می‌کند؛ چراکه اگر فرد واکنش‌های عجولانه و حساب نشده‌ای نشان ندهد، دچار استرس کم‌تری خواهد شد.
تفریحات سالم:
مقتضای فعالیت و کار مداوم، وارد آمدن فشار جسمی و روحی بر فرد است، و لذا باید تفریحات سالمی باشد که به فرد روحیه دهد و به او آرامش بخشد همانند مصاحبت و شوخی با دوستان، تا ورزش و مسافرت و... .
ازدواج و روابط خانوادگی:
اسلام به
ازدواج و روابط خانوادگی بسیار اهمیت می‌دهد و از عزلت و گوشه‌گیری نهی می‌کند که این خود حکایت از تأثیر عمیق دینی، اجتماعی و روانی آن بر فرد است: «ومن آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها...؛
و از نشانه‌های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید...».
حمایت اجتماعی:
گستره حمایت اجتماعی در اسلام، از محدوده کوچک
خانواده آغاز می‌شود و خویشاوندان، همسایگان، شهروندان، و حتی به‌گونه‌ای کل جامعه بشری را در برمی‌گیرد: «انما المؤمنون اخوة...؛
مؤمنان برادر یکدیگر هستند...».
در این روش‌ها فرد نوعی ارتباط عاطفی با
خدا و اولیای دین برقرار می‌کند به‌گونه‌ای که این روابط انسان را در مواجهه با مشکلات و حل آنها یاری می‌رساند.
یاد خدا: یکی از اموری که به انسان آرامش می‌بخشد، یاد خداست: «.... الا بذکر الله تطمئن القلوب؛
آگاه باشید، تنها با
یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.» و این موضوع باعث ایجاد آرامش زود هنگام در روان و جسم فرد می‌شود:
«... ثم تلین جلودهم و قلوبهم الی ذکر الله...؛
سپس برون و درونشان نرم و متوجه ذکر خدا می‌شود...» و در مقابل دوری از یاد خدا، زندگی را دشوار می‌سازد:
«ومن اعرض عن ذکری فان له معیشة ضنکا...؛
و هر کس از یاد من روی گرداند، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت...».
دعا: یاری خواستن از قدرت بی‌نهایت خداوند نوعی رابطه بین انسان و پروردگار برقرار می‌سازد: «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء...؛
یا کسی که دعای مضطر را اجابت می‌کند و گرفتاری را برطرف می‌سازد...».
نماز: راز و نیاز با خدا با آداب مخصوص به صورت منظم می‌باشد: «واستعینوا بالصبر والصلاة...؛
از
صبر و
نماز یاری بجویید...».
توسل:
توسل به
ائمه معصومین (علیهم‌السلام) و اولیای خدا، برقراری ارتباط با کسانی است که در نظام هستی قدرت تصرفی بیش از سایر انسان‌ها دارند و دارای صفات والای اخلاقی هستند. از همین روی فرد به نیرویی ماورای طبیعی دلبسته می‌شود که به‌طور متقابل به فرد توجه و عنایت فراوان دارد، ولذا در این حالت، فرد احساس تنهایی و درماندگی نمی‌کند.
[ویرایش]
برخی
احکام دینی ذکرشده در
قرآن کریم دارای فواید پزشکی و بهداشتی نیز می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که رعایت آنها باعث جلوگیری از بیماری‌ها می‌شود. و البته با پیشرفت علوم پزشکی مصالح و حکمت‌های آنها بیش‌تر آشکار خواهد شد. در این قسمت به موارد زیر می‌توان اشاره نمود:
دعوت به خوردن غذاهای پاکیزه و پرهیز از غذاهای مضر:
قرآن مجید از طرفی انسان را به خوردن غذاهای پاک و مفید توصیه می‌کند و از طرف دیگر او را نسبت به مصرف غذاهای مضر باز می‌دارد، و این دو دستور، سلامتی و بهداشت جسم انسان را تأمین می‌کند؛ همان‌گونه که آرامش روانی و بهداشت اجتماعی انسان‌ها را با قید حلال بودن تأمین می‌کند:
«یا ایها الذین آمنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم...؛
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! از نعمت‌های پاکیزه‌ای که به شما روزی داده‌ایم، بخورید...».
«وکلوا مما رزقکم الله حلالا طیبا...؛
و از نعمت‌های حلال و پاکیزه‌ای که خداوند به شما روزی داده است، بخورید».
اسلام غذاهای پلید و خبیث را
حرام کرده است:
«... ویحرم علیهم الخبائث...؛
... ناپاکی‌ها را بر شما حرام می‌کند...». خبائث به چیزهایی گفته می‌شود که پلید است؛ یعنی امور پست و فاسد و متعفن که تنفرآمیزند و طبع انسان آنها را نمی‌پسندد و از نظر پزشکی برای سلامت انسان ضرر دارد.
پرخوری و
اسراف در قرآن مورد نکوهش قرار گرفته است:
«کلوا واشربوا ولا تسرفوا انه لا یحب المسرفین؛
(از نعمت‌های الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد»؛ و لذا اگر
تغذیه از حالت
اعتدال خارج شود، برای انسان ضرر دارد و سلامت جسمی او را به خطر می‌اندازد.
ممنوعیت خوردن گوشت مردار و خون و گوشت
خوک:
«انما حرم علیکم المیتة والدم و لحم الخنزیر...؛
خداوند، تنها (گوشت) مردار، خون، گوشت
خوک و ... را بر شما حرام کرده است...».
ممنوعیت نوشیدن شراب:
«یا ایها الذین آمنوا انما الخمر والمیسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید!
شراب و
قمار و بت‌ها و ازلام (نوعی بخت‌آزمایی)، پلید و از عمل
شیطان است، از آنها دوری کنید تا رستگار شوید».
[ویرایش]
[ویرایش]
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بهداشت در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۱/۲۵.
